İzolasyonlu araç kasaları ve onların soğutma sistemlerinin standartlarını belirleyen ve ATP konvansiyonuna esas teşkil eden standart DIN 8959 dur. Bu standart 1970 yılında uluslararası taşıma yapan sıcaklık kontrollu araçlar içinde kullanılmaya başlanarak ATP geçişi için temel oluşturmuştur.
1981 yılında DIN 8959, sektör ün öncü şirketleri ( frigofrik kasa imalatçıları, soğutma ünitesi imalatçıları ve soğuk zincir lojistik servis sağlayıcıları)tarafından pratikte karşılaşılan olaylardan elde ettikleri tecrübeler eklenerek güncellenmiştir.
1995 yılında yapılan ilave ile; izolasyonlu kasaların zaman içinde yaşlanarak kaybettikleri özelliklerini dikkate alarak kasa ve soğutma ünitesi için asgari kapasitenin ne olması gerektiğini belirlemiştir.Halen kullanılmakta olan parametreler;dağıtılacak ürünün özelliği, araç kasa iç ölçüleri, kapı açılma sayısı, kapının her durakta ne kadar süre açık kalacağı,kasada taşınacak ürün sıcaklığı, dış ortam sıcaklığı, panellerin 6 veya 9 yıl sonra kullanmaya bağlı olarak azalacak sıcaklık tutma özelliklerine bakarak kullanılacak soğutucuda olması gereken asgari güç belirlenir. Taşıma sırasında kullanılacak paletin tahta(kuru-nemli) veya plastik olması, aracın aynı anda birden fazla sıcaklıkta ürün taşınması gibi başka özelliklerde dikkate alınır. Örneğin; Aynı sıcaklıktaki ürünlerin dağıtılması sırasında beş müşteride duran ve her duruşta kasa kapısı farklı sürelerde açık kalan( biri 15 dakika diğer 30 dakika gibi) aynı büyüklükteki kasada kullanılacak soğutucu aynı olmayacaktır. Veya bir rutta 10 noktaya donuk ürün dağıtımı yapan araçla soğuk ürün dağıtan araçların motordan tahrikli, dizel motorla tahrikli veya öthentik olabileceği gibidir.
Soğutucu seçiminde; dış ortam sıcaklığı genelde +30 santigarad derece olarak alınır. Bu durum gerek küresel ısınma gerekse kullanım şartları nedeniyle gerçekte +30 un çok üzerindedir. Yaz aylarında asfalt zeminden kasa tabanına gelen minumum +40/50 santigrad derecelerdeki ısı, araç motorundan yükselen +70/100 santigrad derece ısı, kamyon kasasının maruz kaldığı radyasyon yoluyla ısınmanın sebep olduğu kasa duvarlarında biçim değiştirme, frigofrik araç kasasında "soğutamama" veya sıcaklığı muhafaza edememe sebeplerinden bazılarıdır. Gelişen teknoloji araç kasalarında "double deck" olanağını da sağladığından bu tür araçlara seçilecek soğutucular gerek hacim gerekse yükleme-boşaltma zamanının uzaması yönünden iyi değerlendirilmelidir.
Klasik bir TIR aracının soğutucusunun 7000-8000 watt olması yeterlidir. Ancak aracın kullanım şekli ve yıllarına göre göre emniyet faktörü 2,5 ile 5 arasında seçilir ve bu nedenle 35000-40000 wattlık soğutucular satın alınır. Halen AB sınırları içinde emniyet katsayısı 2,5 ile 3 arasındaki değerlerde olan bir aracın günlük kullanılması, ATP şartlarını yerine getirmede yeterli performans gösteremeyeceği, ürün teslim edilmesi sırasında arzu edilen sıcaklığı saplayamayacağı için onaylanmamaktadır.
AB normlarına göre; sıcaklığın değişmesi durumunda bozulabilecek ürünlerin her biri için taşıma sıcaklığını belirlemiştir. Dağıtım veya nakliye yapanlar bu sıcaklıkları sağlamak ve kayıt altına almak zorundadır. Bu nedenle standartlarda belirtilen taşıma sıcaklığının aşılmasına sadece yükleme-boşaltma sırasında ve ürüne ait sıcaklığın maximum+3 derece üzerine çıkmasına izin verilir. AB Standartlara göre donuk taşınan bir ürün son kullanıcı deposuna -18 santigrad, zincir markete -20, distribütör veya lojistik şirketine asgari -25 santigrad dereceden sıcak teslim edilemez.Bu nedenle taşıma sıcaklığı -25 den sıcak olamaz.
Küresel ısınma etkileriyle gerek dış ortam sıcaklığının artması gerekse kasa yüzeylerindeki sıcaklığın 70-80 santigrad derecelere çıkması nedeniyle ATP tarafından kullanılan emniyet katsayısı kullanım yıllarına göre değiştirilmiştir. Güneş ışınlarının sebep olduğu tavan, yan duvarların radyasyon yoluyla ısınması soğutma kapasitesinin belirlenmesi için önemlidir.+30 derece dış ortam sıcaklığında rüzgarsız bir ortamda tavan veya yan duvarlardan birinde +80 santigrad dereceye, dış ortamın +40 santigrad derece olması durumunda duvarlarda +90 derecelere ulaşılmasına sebep olur ki bu durum duvar veya tavandan geçen ısının %50 ila %80 artmasına sebep olur. Bu ısınmayı arttıracak koyu renkli boyamalar veya logolar kasa içi sıcaklığını arttıracak olup daha fazla enerji harcayarak soğutmak gerekecektir. Bu nedenle koyu renklerden kaçınmalı olanak varsa yüzeyler termal boya ile boyanmalıdır.
Bu nedenlerle kullanılan frigofrik araçların zamanla soğutma kapasite ihtiyacı artmaktadır. Yeni satın alındığında soğutucudan elde edilen performans 6 yıl sonra en basit hesapla %30 arttırılmalıdır. Bu hesaplamaya kasada meydana gelen hasarlar, araç tabanının durumu, soğutucuya yapılmış bakımlar dahil değildir. Bu nedenledir ki gelişmiş ülkelerde soğutucular genelde 6 ncı yıl değiştirilir.
Frigofrik araçlardaki soğutmama olayını bu açıdan da değerlendirmenizi, müşterilerinizle iş ilişkinizi etkileyecek durumlar olmaması için önceden önlem almanızı, soğutma sistemlerinin sonsuza kadar aynı performansı veremeyeceği gerçeğine göre yatırım planlamak faydalı olabilir.
Taner ATLATIRLAR
Soğuk Zincir Lojistik Danışmanı
FRİGONETWORK
Global Cold Chain Alliance Operation Commetee member
World Food Logistics Organization Representetive