Lojistikle yatıp lojistikle kalkıyoruz. Peki, lojistiğin tarihsel gelişim sürecini ne kadar biliyoruz?
Lojistiğin görkemli tarihi, tam 5 bin yıl öncesine kadar uzanıyor. Mısır’daki büyük piramitlerin yapıldığı dönemlere kadar yani… Şimdiye kadar piramitlerin köleler tarafından kırbacın keskin şaklaması altında yapıldığı düşünülüyordu. Kısa bir süre öncesine kadar yaygın kanı olan bu düşünce, birkaç yıl önce Giza yakınlarında yapılan kazılarla tarihe gömüldü. İşin aslı, piramit inşaatında çalışan 20 bin kişinin köle değil, aksine son derece özgür insanlar olduğu ortaya çıktı.
Bu kazı aynı zamanda, gelmiş geçmiş en büyük lojistik operasyonlardan birini de gün yüzüne çıkarmış oldu. 20 bin kişinin konaklaması, sosyal imkanları, beslenmesi ve işbirliği açısından organize edilmesi pek de kolay bir iş değildi çünkü… Eski Mısırlılar anladı ki, yapı inşadan malzeme tedariğine kadar her sürecin önceden planlanması gerekiyordu. Hesap-kitap yapmadan büyük işler başarmak imkansızdı.
Piramitlerin inşasından beri lojistik öyle büyük bir aşama kaydetti ki, günümüzde insansız hava araçlarıyla ürün tesliminden, ya da sürücüsüz TIR’lardan bahsediliyor. Yıllar boyunca, lojistiğin gelişimi tarihin akışını değiştirdi. Yeni çağlar, yeni sınırlar yaratıldı. Dilimize pelesenk olan “küreselleşen dünya” terimindeki küreselleşmenin anahtarı oldu.
UZAYLILAR DEĞİL LOJİSTİK!
Tarihte lojistiğin bilinen belki de ilk kullanım alanlarından biri, milattan önce 2700 yılında Eski Mısır’daki büyük piramit inşaatıydı. 146 metre yüksekliğinde, 6 milyon ton ağırlığında olan bu devasa yapıları oluşturmak için, daha önce hiç görülmemiş elleçleme teknolojilerinin kullanılması gerekiyordu.
Giza piramitlerinde 15 milyondan fazla kireç taşı kullanıldı. Bu taşlar piramitlerden 300 metre uzaktaki bir taş ocağından çıkartıldı ve yine burada kesilip işlenerek hazır hale getirildi. Bazılarının ağırlığı yaklaşık iki tonu bulan bu taşlar taşlar, Nil yoluyla taşınmak zorundaydı. Keops Piramidi’nin inşası 20 yıl sürmüştür. İnşaatın bu süre zarfında bitmesi için için her iki buçuk dakikada bir taşın yerine oturtulmuş olması gerekiyor!
Eski Mısırlılar lojistik sürecini öyle güzel yürütmüşler ki, ortaya çıkan eserler yıllar boyunca hayranlıkla izlenmiş, hatta “bunları kesin uzaylılar yaptı” denilmesine neden olmuştur. Bu başarının ardındaki şey, tabi ki de uzaylılar değil, lojistiktir…
TİCARET SONSUZA KADAR DEĞİŞİYOR…
Antik Yunan uygarlıklarında ortaya çıkan dayanıklı ahşap gemilerin tarihi, yaklaşık olarak milattan önce 300 yıllarına kadar uzanır. Yunan uygarlığı, bu gemiler sayesinde kültürlerini tüm dünyaya taşımış, küresel ticaret ağının oluşmasında ilk ve en büyük adımı atmıştır. Büyük İskender’i Makedonya’dan Hindistan’a kadar dünyanın hakimi yapan antik Yunan gemileri, aynı zamanda doğu-batı arasındaki tedarik zincirinin en önemli halkası da olmuştu.
AVRUPA’NIN EN BÜYÜK CAMİİNDE TEDARİK ZİNCİRİNİN PAYI...
Küresel ticaretin ve hammaddeye erişilebilirliğin ardından dünyanın da çehresi değişmeye başladı. Lojistik, Avrupa’nın en büyük camii olarak bilinen Kurtuba (Mezquita) Camii’nin inşasında da büyük rol oynadı. Caminin yapımında, İslam İmparatorluğu’nun dört bir yanından getirilen sütunlar kullanıldı. Bunda, olağanüstü tedarik zincirinin payı büyüktü…
GÜÇLER BİRLEŞİYOR…
Almanya'nın kuzeyindeki kentler ve yabancı ülkelerde yaşayan Alman gruplar, karşılıklı çıkarlarını korumak amacıyla Hansa Ligi isimli ticari bir örgütlenme kurdular. Hansa Birliği'nin kurucuları, Alman tüccarların etkin olduğu iki ana bölgenin yerel ticaret birlikleriydi. Bunlar, Felemenk ve İngiltere'yle ticari ilişkileri olan Ren Bölgesi ile Almanların kuzeydoğu Avrupa'nın iç kesimleriyle Batı Avrupa-Akdeniz Bölgesi arasındaki ticarete aracılık yaptıkları Baltık Denizi bölgesiydi.
1280'lere gelindiğinde, Ren Bölgesi'ndeki çeşitli tüccar grupları ortak çıkarlarını korumak için işbirliğine başlamışlar ve başta Lübeck olmak- üzere Baltık ticaretine egemen olan öteki kuzey Alman kentleriyle bir birlik kurmuşlardı. Birlik üyeleri ticaretlerini güvence altına almak için korsanlara ve haydutlara karşı önlemler almayı, fener kuleleri inşa ettirip kılavuzlar yetiştirerek deniz seferlerinin güvenliğini sağlamayı ve güçlü ticaret üsleriyle tekeller oluşturmayı amaçlıyorlardı.
Bu dönemde Bergen, Novgorod ve Londra (Steel Yard) gibi çeşitli yabancı kentlerde Hansa Birliği'ne bağlı ticaret üsleri (Kontore) kuruldu. Bu yapılanma, Avrupa’daki ilk tedarik zincirlerinden birinin ve hatta AB tarzı yapılanmanın temelini atması nedeniyle lojistik için büyük önem taşıyor…
ZAMANLA YARIŞ
1500’lü yıllarda Avrupa’da ilk kez zaman kesinliği olan bir posta ağı kuruldu. Böylece posta dağıtımlarında zamanla olan yarış ilk kez başlamış oldu. Yalnızca çok küçük aksamalar yaşanan servis, iletişimin ve ülkeler arası ilişkilerin seyrini değiştirdi.
Dağıtım lojistiğindeki bu gelişmeler, Rönesans ve reform hareketleri gibi radikal sonuçlara da yol açmıştı. Aradan geçen yüzyıllar boyunca bulunan yeni ticaret yolları ve teknolojiler, dünyadaki tedarik zinciri ağını günden güne güçlendirdi. Sanayi Devrimi’yle birlikte iyiden iyiye hız kazanan lojistik hareketleri, yeni çağı hazırlayan etkenlerin başında geliyor…
KUTU KUTU PENSE!
Küresel tedarik zincirinin başına gelen en önemli olaylardan biri, şüphesiz ki konteynerin icadı olmuştur. 1956 yılında ABD’li gemi nakliyatçısı Malcolm McLean, yükleri gemiden karaya ve karadan gemiye aktarırken çok zaman harcandığını fark edip, dev çelik kutular geliştirdi.
Taşımacılıkta çığır açan konteynerlar, ilk kez 1966’da transatlantik ticarette kullanıldı. Sadece 6 yıl sonra yayınlanan hükümetlerarası denizcilik konvansiyonu ile konteyner taşımacılığı düzenlendi. Günümüzde kargo taşımacılığının neredeyse tamamına yakını konteyner taşımacılığıyla yapılıyor. Konteyner taşımacılığı, küresel ticaret hacminin artmasını sağlayan en büyük itici güçlerden biri haline gelmiş durumda…
GELECEK LOJİSTİKTE…
Dünya büyüdükçe, lojistiğe olan ihtiyaç da artacak. Yeni teknolojiler ve yeni sistemler, uluslararası tedarik zincirinin devamlılığı için günden güne gelişerek büyüyecek. 5 bin yıl önce piramit inşaatıyla başlayan süreç, bugün 20 bin TEU’luk dev konteyner gemilerine evrilmiş durumda…
Kesin olan şey ise şu, köklü bir tarihe sahip olan lojistik sektörü, gelecekte daha görkemli bir hal alacak…
Burak GÜNER - LOJİPORT