Demiryolunda TCDD’nin tekelini kaldıracak, özel sektörün lokomotif sahibi olmasını sağlayacak ‘serbestleşme’ kanununda yıllardır beklenen asıl yönetmelik çıktı. Ayrıntılar netleşmediği için beklemeye alınan milyarlık yatırımlar da bu yönetmelikle birlikte yeniden hareketlenecek. Serbestleşme ile beraber 2023 yılına kadar demiryollarında kamu ve özel sektörün 150 milyar doların üzerinde yatırım yapması planlanıyor.
Demiryollarında yolcu ve yük taşımayı özel sektöre açan yasa çıkalı 2 yılı geçti. Kapasite tahsisi ile ilgili tek yönetmelikler de çıktı. TCDD Taşımacılık AŞ kuruldu. Ancak sektörün çok uzun zamandır beklediği asıl düzenleme yönetmelikleri bir türlü çıkmamıştı. Sektör örgütleri, defalarca Ankara’ya giderek sürecin hızlandırılması taleplerini bakanlığa iletti. Ancak sonuç alınamadı. Asıl yönetmelik çıkmadığı için binlerce vagon yatırımı beklemeye alınmıştı. 19 Ağustos'ta gelen haber sektörü yeniden hareketlendirdi. T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın “Demiryolu İşletmeciliği Yetkilendirme Yönetmeliği” 29806 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı. Yayımlanan yönetmeliğe göre yolcu taşımacılığı yapmak isteyenler en az 6 vagon, iki lokomotif sahibi olacak. Yük taşıyacakların en az 1.500 ton taşıma kapasiteleri olacak. Her bir iş alanı için (yolcu, yük taşıma, organizasyon, gar işletmeciliği) ayrı yetki belgesi alınacak. Belge ücretleri 100 bin lira ile 25 bin lira arasında değişecek.
‘Yatırımlar için teşvik verilmeli’
Türkiye’de artık ulusal demiryolu taşımacılığı için özel sektörün önünün açıldığını ifade eden Demiryolu Taşımacılığı Derneği (DTD) Başkan Yardımcısı Recep Soyak,’Demiryolu İşletmeciliği Yetkilendirme Yönetmeliği Avrupa’da da serbestleştirmenin temel yönetmeliklerinden biri olduğuna dikkat çekerek, “Bakanlık nezdindeki ayak diğer alt yönetmelikler hariç çıkması gereken yönetmelikler tamamlandı. En önemlisi ve son hukuki dayanak artık TCDD’nin nisan ayında yayınlamayı planladığı şebeke bildirimleri ve burada tespit edilecek altyapı erişim ücreti. Bu konuda da çalışmalar tamamladı, bildirimler bekleniyor. Ülkemizin ekonomik konjünktörü de dikkate alınarak demiryolları yatırımlarında kapsamlı olarak yatırım için gerekli teşvikler verilerek hızlı büyüme geniş istihdam yaratılması sağlanmalı” diye konuştu.
Global devler yatırım için sırada
Demiryolu taşımacılığında devlet tekelinin kalkacak olması uluslararası dev firmaları harekete geçirmişti. Kanun yürürlüğe girmeden özel sektör yatırım hazırlıklarına başlamıştı. Birçok lojistik firması demiryoluna girmeye hazırlanıyor. Deutsche Bahn, Rail Cargo gibi firmalar Türkiye’de kendi lokomotif ve vagonları ile taşıma yapmayı planlıyor. Amerikalı şirket The Greenbrier Companies ise Türkiye’de fabrika kurarak yıllık bin vagon üretmek istiyor. DTD Başkanı Özcan Salkaya, Çin, Bulgaristan, Polonya, İtalya ve İspanya’dan da demiryolu sektörüne yoğun ilgi olduğunu söyledi.
10 bin vagon siparişi beklemede
Hükümetin demiryolunda serbestleşme sürecini başlatacağını açıklamasının ardından binlerce vagon siparişi veren lojistik şirketleri, çıkmayan yönetmelik yüzünden siparişlerin büyük bölümü durdurmuştu. 600 adetle en büyük siparişçilerden Kolin, 100’lük siparişten sonra bekleme kararı almıştı. Bu alana yatırım planlayan diğer şirketler de yatırımı durdurmuştu. 2 bin 150 vagon yatırımı için teşvik alınmış, daha binlercesi için yönetmelik bekleniyordu. Yönetmelikler çıktığında sipariş sayısının 10 bini bulması bekleniyor. Arkas, Ekol, Barsan, Omsan, KLN Lojistik, Rayser yüzlerce vagon siparişi vermek için sırada bekleyen lojistik şirketleri arasında. Çıkan yeni yönetmelikle bekleyen vagon siparişleri yeniden gündeme alınacak.
'Altyapı kullanım bedelleri de belirlenmeli'
Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Başkanı Turgut Erkeskin konuyla ilgili şu açıklamayı yaptı: “Gerek ülkemizin konumu gerekse de sanayi ve ticaretinin karakteri ve gelişme perspektifl eri dikkate alındığında intermodal taşımacılı ülkemiz için en gerekli ve önemli taşıma tipi hüvviyetinde. Sistem içinde hak ettiği konumu alamamasının arkasında yatan iki unsur olan alt yapı ve mevzuattan ikincisi olan mevzuat düzenlemelerini yeni çıkan Demiryolu Taşıma Yönetmeliği ile bir miktar çözmüş durumdayız. Artık özel sektörün demiryolu taşımacılığında önü açılıyor ve yatırım yapma imkanları sağlanıyor. Ancak şunu unutmamak gerekir ki henüz alt yapı kullanım bedelleri belirlenmedi. Bunlar belirlenene kadar herhangi bir ilerleme bekleyemeyiz.” “Yönetmeliğin yayınlanması ile beraber hiçbir zaman anlam veremediğimiz bir problem ile yine karşı karşıyayız” diyen Erkeskin şöyle devam etti: “Bu alanda faaliyet gösterecek fi rmalardan beklenen ve nasıl belirlendiği, ne amaca hizmet ettiği anlaşılamayan belge ücretleri. Her ne kadar mali yeterlilik kriteri çalıştırılıyor gibi olsa da bir fi rmanın mali yeterliliğini ilgili bakanlığa ödediği belge parası ile ölçmek kabul edilecek bir standart olamaz. Hatta belirlenen bedellerin daha önce başka taşıma tipleri için belirlenen bedellerle de hiçbir uyumu yok.. Bu noktada ciddi bir paradigma değişikliğine ihtiyaç var. Diğer taraftan yük treni işletmelerinin vagon üzerinde yazılı kapasitesine göre en az bin 500 ton yük taşıma kapasiteli vagonlar ile en az iki adet ana hat lokomotif öz mal veya kiralık olarak sahip olduğunu belgelemesi gerekiyor. Bu oldukça yüksek bir standart olup bu konuda bilgi ve kapasite sahibi orta ölçekli fi rmaları sektör dışında bırakacak.”
Yolcu taşımak için en az 6 vagon 2 lokomotif
Yönetmeliğe göre ülke sınırları içinde demiryolu altyapı işletmecisi ve demiryolu tren işletmecileri ile demiryolu taşımacılığı alanında organizatör, acente, komisyoncu, gar veya istasyon işletmecisi faaliyetlerinde bulunacaklar bakanlıktan yetki belgesi alacak. Yetki belgeleri işe göre değişecek.
► DA Yetki Belgesi: Yurt içinde demiryolu altyapı işletmeciliği yapacaklar alacak.
► DB1 Yetki Belgesi: Ulusal demiryolu ağı üzerinde yolcu taşımacılığı yapacaklar alacak.
► DB2 Yetki Belgesi: Ulusal ağ üzerinde yük taşımacılığı yapacaklar alacak.
► DC Yetki Belgesi: Demiryolu altyapı işletmecisi yönetimi dışında kalan yerlerde gar/istasyon işletmeciliği yapacak şirketlere verilecek.
► DD Yetki Belgesi: Ticari amaçla demiryolunda yük taşımacılığı alanında taşıma işleri organizatörlüğü yapacak şirketler alacak.
► DE Yetki Belgesi: Acente hizmeti verecekler bu belgeyi almak zorunda. Komisyonculuk yapacaklar DF yetki belgesi alarak çalışacaklar. Faaliyet gösterecek şirketler bakanlıktan emniyet yetkilendirme belgesi de alacaklar. Demiryolunda iş yapacak şirketler sadece tescili olan demiryolu araçlarıyla çalışacaklar. Yetki belgelerinin süresini ve yenileme koşullarını Bakanlık belirleyecek. Yolcu treni işletmecisi yetki belgesi (DB1) alanlar en az 6 adet yolcu vagonu ve bu diziyi çekebilecek 2 adet lokomotif veya 2 adet tren seti öz mal veya kiralık olarak sahip olacaklar. Yük treni işletmecisi yetki belgesi (DB2) alanlar ise en az 1500 ton yük taşıma kapasiteli vagonlar ile en az 2 adet ana hat lokomotif öz mal veya kiralık olarak sahip olacaklar. Gar veya istasyon işletmecisi yetki belgesi için en az 1 milyon TL, organizatör yetki belgesi için en az 500 bin TL, acentelik ve komisyonculuk için en az 150 bin TL sermayeli şirket gerekecek. Yetki belgelerinde mesleki ve mali yeterlilik şartı aranacak. Yetki belgelerinin süresi 10 yıl olacak. Bu belgeler devredilemeyecek. Yönetmeliğe aykırı hususların tespiti halinde her bir kusur için 5 bin TL idari para cezası verilecek.
Arkas lokomotif de alacak
Yönetmeliğin yatırımların önünü açacağını kaydeden Arkas Holding Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Lojistik Hizmetleri Grup Başkanı Diane Arcas da “Demiryolu taşımacılığı şirketimiz Ar-Gü, ağustos ayında vagon işletmecisi bir şirket olarak Türkiye’de ilk defa ECM (Bakımdan sorumlu kuruluş) belgesini alan şirket oldu. EYS (Emniyet Yönetim Sistemi) sertifi kası ile ilgili çalışmalar sürüyor. Filomuzdaki 706 vagonla 35 bin ton taşıma kapasitesimiz var. Dolayısıyla kapasite ile ilgili gerekliliği halihazırda fazlasıyla yerine getiriyoruz. Ancak beklediğimiz lokomotif yatırımına geçebilmek için TCDD altyapı kullanım ücreti, enerji kullanım bedellerinin belirlenmesini bekliyoruz” diye konuştu.
Aysel YÜCEL - DÜNYA
LOJİPORT