Türk demir ağları, yabancı sermayeye peşkeş mi çekilecek?

Demiryolunda TCDD’nin kamudan tasfiyesini yol açacak Demiryolu İşletmeciliği Yetkilendirme Yönetmeliği yayınlandı. Artık özel sektör firmaları lokomotif sahibi olacak, yük ve yolcu taşımacılığı yapacak. Yönetmeliği değerlendiren Birleşik Taşımacılık Sendikası (BTS) Genel Sekreteri İshak Kocabıyık, “Sermaye yönetmeliği 3 yıldır bekliyordu, lobi çalışmaları yürütüyordu. Artık Türkiye’nin demir ağları yabancı sermayeye açılmış oldu” dedi.

TCDD’nin yeniden yapılandırılması adı altında Dünya Bankası, 1995 yılında bir rapor hazırlatmıştı. Raporla alt yapı ve işletmeciliğin ayrılması planlandı. Rapor resmi olarak işleme konulmasa da çeşitli yasalarla rapor doğrultusunda hareket edildi. 2011 yılında 665 sayılı Kanun Hükmünde Kararname çıkarıldı ve Ulaştırma Bakanlığı’nın yapı ve statüsü değiştirildi.  Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü adı altında bir genel müdürlük oluşturuldu. Bu genel müdürlük demiryollarının  özelleştirilmesiyle ilgilenmeye başladı. 2013 yılı Nisan ayında çıkan Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun’la beraber TCCD ikiye ayrıldı. Bir ayağı Taşımacılık A.Ş olurken diğer ayağı TCDD olarak kaldı. Taşımacılık A.Ş.’nin görevi sadece demiryolu işletmeciliği yapmak, TCCD’nin görevi de alt yapı hizmetlerini (yol yapımı, sinyalizasyon sistemleri vb.) yürütmekti. Ancak 2013 yılındaki özelleştirme yasasının gerekli mevzuatı tam olarak yerine getirilmemişti.

Resmi Gazete’de 19 Ağustos 2016 tarihinde yayınlanan Demiryolu İşletmeciliği Yetkilendirme Yönetmeliği’yle beraber demiryollarının özelleşmesinin önündeki son engel de kalmış oldu.  Yayımlanan yönetmeliğe göre yolcu taşımacılığı yapmak isteyen özel şirketler en az 6 vagon, iki lokomotif sahibi olacak. Yük taşıyacakların en az 1500 ton taşıma kapasiteleri olacak. Her bir iş alanı için (yolcu, yük taşıma, organizasyon, gar işletmeciliği) ayrı yetki belgesi alınacak. Belge ücretleri 100 bin lira ile 25 bin lira arasında değişecek.

ULUSLARARASI FİRMALARA DEMİR AĞLAR GİDECEK

Demiryolu taşımacılığında özelleşmenin önünü açan 2013 yılındaki yasayla uluslararası dev firmaları harekete geçirmişti. Deutsche Bahn, Rail Cargo gibi firmalar Türkiye’de kendi lokomotif ve vagonları ile taşıma yapmayı planlıyor. Amerikalı şirket The Greenbrier Companies ise Türkiye’de fabrika kurarak yıllık bin vagon üretmek istiyor. Türkiye’de özelleşme sürecinin başlatacağını duyurulmasının ardına lojistik şirketleri vagon siparişi vermeye başlamıştı. Türkiye firmaları ise devletten 2 bin 150 vagon için yatırım teşviki alınmıştı.  Arkas, Ekol, Barsan, Omsan, KLN Lojistik, Rayser yüzlerce vagon siparişi vermek için yönetmeliği bekleyen firmalar arasındaydı. Ancak geçtiğimiz günlerde yayınlanan yönetmelik 3 yıl beklediği için yabancı ve yerli sermaye siparişlerini durdurmuşlardı. Firmaların bu yönetmelik için 3 yıldır kulis çalışması yürüttüğü ve kendilerine avantaj sağlanması için Ulaştırma ve diğer bakanlık yetkileriyle görüştüğü gelen bilgiler arasında.

‘SERMAYE YILLARDIR BU FIRSATI BEKLİYORDU’

BTS Genel Sekreteri İshak Kocabıyık, yayınlanan yönetmelikle demiryollarındaki özelleşmenin önündeki tüm engellerin sermaye için ortadan kaldırıldığına dikkat çekerek, “Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü mevzuat çalışmalarında özelleşmenin son adımını bu yönetmelikle attı. Bundan sonra demiryolu işletmeciliğinde kamunun rolü kalmadı. Uluslararası büyük firmalar bu işletmeciliği yapacak. Bu firmalar yıllardır bu fırsatı bekliyorlardı, çünkü bu taşımacılık onlar için çok karlı olacak.  Bu yönetmelikle gar ve istasyonların işletmesinin özel şirketler devir edilmesinin önündeki engeller de temizlenmiş oldu” dedi.

ÖZELLEŞTİRME KAZA GETİRİR

Kocabıyık, özelleşmenin faturasının vatandaş çıkacağının altını çizerek, şunları söyledi:  “Ülkemizdeki ve diğer ülkelerdeki özelleşmelere bakıldığında kamu eliyle üretilen hizmetlerin kalitesinin özelleştirildikten sonra azıldığını görüyoruz. Zaten çokça yaşana demiryolu kazaları daha da artacak çünkü özel firmalara kar için kaliteli malzemeden kaçacak. Şu haliyle bile demiryollarında trafik güvenlikli değil ve çokça kaza yaşanıyor. Bu kamu görevlilerinden kaynaklı sorunlar nedeniyle yaşanıyor. Yani yeterli denetim yapılmıyor. Ancak özelleşmeyle kazalar daha da artacak. Özelleşmeyle çok başlılık gündeme gelecek trafiğin idaresi, garın işletmesi, yolcu ve yük taşımacılığı farklı firmalarda olacak. Bu firmaların trafik güvenliği için koordinasyonu sağlanamayacak ve kazalar görülecek. Hatta daha fazla kar için daha pahalıya hizmet verecek. Kar amacı güden firmanın kamu yararı gözetmesi de beklenemez zaten. Yolcular ve çalışanlar için bu çok başlılığın olmamasını istiyoruz ve bu hizmetin kamu eliyle gerekliği denetimler, düzenlemeler yapılarak devam etmesi gerektiğini söylüyoruz. Yoksa ilerleyen günlerde yaşanacak kazalardan özelleştirmeleri yapanlar sorumludur.”

Tamer Arda ERŞİN – EVRENSEL

LOJİPORT