Dünya genelinde 1990’lı, ülkemiz genelinde ise 2000’li yıllarla birlikte köklü değişim(ler)e uğrayarak, büyük ivme kazanan modern ticaret limanlarındaki çağdaş lojistik anlayışı bugünün popüler intermodal taşımacılık sistemleri için de vazgeçilmez temel unsurlardan biri konumuna yükselmiştir diyebiliriz. Öyle ki, en yeni nesil limanlar artık geniş kentsel alanlara yayılarak gelişimini sürekli biçimde sürdüren karmaşık fakat çözüm odaklı dev lojistik merkezler olarak görev yapmaktadırlar. Söz konusu limanların özellikle salt karayolu değil, demiryolu ağı ile de donatılarak çok uzakta bulunmayan lojistik merkezlere bağlanmaları, sınırları içinde yer aldıkları metropollere hem stabil bir kalkınma hem de çevre dostu bir yaklaşım sergileme bakımından sağladıkları yararlar tartışılmazdır. Artık liman işletmeleri ve gemicilik kuruluşlarının gözünde lojistik kavramı, olunması gereken zamanda olunması gereken rıhtımda olması gereken yük ile olası en hesaplı maliyetle olabilmek tanımıyla özdeşleşmiştir yorumunda bulunmak hiç de yanlış sayılmayacaktır.

Bu haftaki köşe yazımın bundan sonraki bölümünde, ilgili modern ticaret limanlarının çağdaş lojistik anlayışı çerçevesindeki güçlü ve zayıf yönlerini, sahip oldukları fırsatları ve karşılaşabilecekleri tehditleri bilgi birikimimin izin verdiği ölçüde ve özet biçimde yapmaya çalışacağım. Kâr amacı güden bütün işletmeler gibi modern ticaret limanları da, baş aktörlüğünü genelde tek bir bileşenin (yani denizyolunun) üstenmesine karşın, karayolu-demiryolu-havayolu ulaşımı gibi usta yardımcı aktörlerin varlıklarına gereksinim duyar. Baş ve yardımcı oyuncuların sıkı işbirliği sayesinde ticaret limanları, güçlülük-zayıflık-fırsatlar-tehditler başlığı altında ortaya konulan unsurları ya da duruma göre sorunsalları irdeleme veya çözümleme süreçlerinde gereksiz yere aşırı enerji ve zaman kaybı yaşamazlar.

Bir Modern Ticaret Limanının Güçlü Yönleri:

* Uluslararası deniz ve su yollarına yakınlık [Koşul olmamakla beraber, özellikle ilgili limanın bir okyanus kıyısında konuşlanmış olması]

* Yüksek miktarda tarımsal ve endüstriyel üretimi olan çevre bölgelere yakın olma

* Limanda yıl boyunca yapılacak rutin işlemler için uygun iklimin varlığı

* Liman rıhtımlarının bir serbest ticaret bölgesinin bileşeni olması

* Şehir içi ve şehirler arası demiryolu ve karayolu bağlantılarının intermodal taşımacılık bakımından ulusal ulaşım ağına erişiminin yeterliliği

* Modern bir ticaret limanından beklenen tüm hizmetleri sunmadaki benzersizlik

* Yakınlarda başka bir önemli ticaret limanının yokluğu

* Liman sınırları içerisinde ihracatçılar/ithalatçılar birliği ve önde gelen gemicilik acenteleri gibi kuruluşların varlığı

* Ticari limandan güvenli bir uzaklıkta, metropole ait işlek bir turistik kruvaziyer limanının da bulunması

* Liman başkanlığının olası çevre kirliliği sorunuyla baş etmedeki deneyimi ve hızlı aksiyon alma yetkisi

* Metropol halkının, limanın kent ve civarındaki yerleşim bölgeleri için taşıdığı ayrıcalıklı sosyo-ekonomik potansiyele pozitif bakış açısı

Bir Modern Ticaret Limanının Tahmini Zayıf Yönleri:

* Başta denizcilik olmak üzere, ilgili tüm sektörlerdeki nitelikli personel azlığı

* Özellikle lojistik sektöründe çalışmak üzere eğitilmiş orta ve üst düzey iyi yöneticilerin yeterli sayıda olmaması

* Limanın demiryolu bağlantısının yokluğu ya da mevcut demiryolu bağlantısına ait altyapı eksiklikleri

* Liman sahası içinde mevcut lojistik şirketlerine mesleksel danışmanlık ve teknik destek hizmeti verecek uzmanlığa sahip firmaların bulunmaması ya da yetersizliği

* Lojistik firmalarının çoğunda kurumsallaşma düzeyine ulaşılamamış olunması

* Liman aktiviteleri sonucu ortaya çıkabilecek çevre kirliliği sorununu denetleyici bir otokontrol sisteminin yokluğu   

Bir Modern Ticaret Limanının Sahip Olduğu Fırsatlar:

* Limanın yer aldığı serbest ticaret bölgesinde faaliyet gösterecek bir lojistik kampüs kurulmasının planlanmış olması

* Özelleştirme sürecini takiben limana yapılan büyük ölçekli yatırımlar

* Sektöre nitelikli personel sağlayacak temel eğitim ve eğitim tazeleme programlarının varlığı

* Limanın ait olduğu metropoldeki stratejik yenileşim kapsamında başlatılan projelerden bir tanesi için lojistik sektörünün seçilmesi

* İntermodal taşımacılık potansiyelini artırıcı yönde önlemler alınmasındaki kararlılık

Bir Modern Ticaret Limanının Karşı Karşıya Kalabileceği Tehditler:

* Yakıt fiyatlarındaki oynaklık ve sürekli yükseliş eğilimi

* Metropoldeki lojistik sektörüne ait kimi firmaların düşük kaliteli, belgesiz ve belirli bir düzenden yoksun hizmetlerinden kaynaklanan olumsuz görünüm

* Liman sularındaki kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerini yürüten şirketlerin farklı nedenlerle sık sık değiştirilmek zorunda kalınması

* İşlevselliği tartışmalı birtakım sıkı çevresel düzenlemelerin limanın her bakımdan gelişimini ve ticari aktivite potansiyelini yavaşlatıcı veya önleyici etkisi

* Yerli ve yabancı göçmenlerin metropole devamlı akışı nedeniyle bölgede biriken eğitimsiz işgücü

Günümüzde limanlar, düzeyli teknik ve teknolojik ekipman desteğiyle dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de giderek rekabetçi yaklaşımın ön plana çıktığı, yükleme-boşaltma-dağıtım zinciriyle iç içe geçmiş bir tür dinamik ve üretken iş merkezleridirler. Bu merkezlerdeki dinamizm ve üretkenliğe ait sürekliliğin sağlanması ancak kararlı bir yönetim, ulaştırma ve ticaret ortaklığıyla hayata geçirilebilir.                                          

Verimli günler ve gelecek pazar yine bu sütunda görüşmek üzere.