İspanya demiryolu şebekesinin tren işlemeciliğinden sorumlu, hırs ve azim küpü kuruluşu “Renfe Operadora” ve söz konusu demiryolu ağının bakım-onarımıyla ona yeni hatlar (konvansiyonel ve yüksek hızlı) eklenmesinden sorumlu bir diğer hırslı ve azimli kuruluş “Adif”, geçtiğimiz günlerde karşı karşıya kaldıkları şok bir kararla bir miktar sarsıldılar. Kendisinden daha küçük, daha az kalabalık ve daha az gelişmiş sevimli komşusu Portekiz ile birlikte tarihi İber Yarımadası’nda (İberya) konuşlanmış İspanya’nın bu 2 önemli demiryolu kuruluşuna bir tür soğuk ilkbahar şoku yaşatan da bir başka İspanyol kurumu ve kısaca “CNMC [Comisión Nacional de los Mercados y la Competencia]” adıyla biliniyor. İlgili kurumun Türkçe karşılığı ise şu: “Ulusal Pazarlar ve Rekabet Komisyonu”. Günlük konuşma dilinde İspanya’da genelde “Rekabet Kurulu” olarak tanınan “CNMC”, ülkedeki tüketicilerin ve işletmelerin yararına tüm pazarların düzgün işleyişini destekleyen ve savunan bir kamu kuruluşu. Faaliyetlerine Ekim 2013’te başlayan “CNMC”, kendi özerk yasal statüsüne sahip olup, ülkedeki merkezi hükümetten bağımsızdır, ancak parlamento denetimine tabidir. “Peki, böylesine ciddi ve önemli bir İspanyol kurumu niçin en az kendisi kadar ciddi ve önemli 2 İspanyol kuruluşunu sarsarak yavaşlatacak sürpriz bir olumsuz karar alsın ki?” diye doğallıkla kendinize soracak olursanız; hiç meraklanmayın lütfen, ben de şimdi tam oraya doğru makas değiştirmek üzereyim.

“CNMC”, içinde bulunduğumuz nisan ayının ilk haftasında, pek de beklenmedik bir açıklamayla “ülkenin devamlı gelişme halindeki Yüksek Hızlı Tren (YHT) şebekesinin bir bölümünün rekabete açılması sürecinde, ‘Adif’ tarafından ‘Renfe Operadora’ya 10 senelik öncelikli bir işletme hakkı tanıyan özel planı” yüzde yüz onaylamadığını duyurarak âdeta frenledi. “CNMC”nin bu kararı alırken, “Ilsa” konsorsiyumu (İtalyan ulusal tren operatörü “Trenitalia” ve bir İspanyol havayolu firması “Air Nostrum” ortaklığıyla kurulmuş) ve Fransız ulusal demiryolu operatörü “SNCF Réseau”nun bir yan kuruluşu konumundaki “Rielsfer” firmasına önümüzdeki Aralık ayından itibaren İspanya'daki 3 YHT hattında hizmet verebilmeleri için daha önceden tanıdığı uzun vadeli anlaşmalara deyim yerindeyse hiç dokunmaması hakikaten “Adif” ve “Renfe Operadora” için sindirimi hayli zor bir durumdu. Ama esas şoke edici darbe, açıklamanın devamında saklıydı. “CNMC” nihai kararına göre, “Adif” aracılığıyla “Renfe Operadora”ya tanınan İspanyol YHT ağındaki uzun süreli işletme hakkı ayrıcalığı bundan böyle 10 değil, 5 yıl ile sınırlanacaktı. Her 2 İspanyol demiryolu kuruluşu da 2019’u mali açıdan gayet başarılı biçimde sonlandırmışlar ve eğer aniden beliren küresel COVID-19 sağlık krizi olmasa, aynı umudu 2020 için de taşımaktaydılar. Yeni nesil koronavirüs probleminden canı çok yanan ve yanmaya da devam eden İspanya’da, bir İspanyol kurumundan çıkan ilgili kararın ülke demiryolu camiasında önemli ölçüde endişeye yol açmaması tabii ki imkânsızdı. Bununla birlikte, olayın tam niteliğinin anlaşılması da öyle fazla zaman almadı.

COVID-19 problemi olsun olmasın, ”CNMC” ülke ekonomisinin hiçbir şekilde zarar görmesinden yana değildi. Tek istediği, “Adif”in neden yabancı demiryolu işletmelerinden farklı olarak, “Renfe Operadora”ya 5 değil de 10 senelik bir YHT işletmeciliği avantajı tanımaktan yana tavrını somut gerekçelerle ortaya koymasını istiyordu, o kadar! “CNMC”nin konuya ilişkin kararının altında aslında “Avrupa Birliği”nce çok önce alınmış, “birliğe üye ülkelerdeki mevcut demiryolu hatlarında serbest yolcu ve yük taşımacılığında haksız rekabetin önüne geçilmesi, ayrıca da birlik ülkelerine dahil ulusal veya özel girişimcilerin yüksek riskli faaliyet ortamları yaratılarak ürkütülmemesi” kararını savunmak fikri yatıyordu. Hatta “CNMC” yönetimi diyordu ki, “İspanya topraklarındaki YHT işletmeciliğinin rekabete açılmasının gitgide yaklaştığı şu günlerde bizce ‘Ilsa’ ve ‘Rielsfer’ boyutu büyük riskler almaktadırlar. ‘Renfe Operadora’nın aksine hiç tanımadıkları, bilinmeyeni fazla bir pazar ortamında (ve COVID-19’un grimtırak gölgesinde) her 2 kuruluş da sırasıyla filolarına katmayı hedefledikleri yeni 23 adet ve 12 adet elektrikli YHT dizisinin yanı sıra cer aracı parklarıyla personelleri için de gerekli tesisleri kurmak ve kendilerine özgü, güvenilir bir marka imajı yaratmak zorundalar. Uzun sözün kısası, eğer bu YHT anlaşmasında 5 yerine 10 yıllık bir işletme hakkı olacaksa, onun sahibi ‘Renfe Operadora’dan ziyade, ‘Ilsa’ ve ‘Rielsfer’ olmalıdır”! “CNMC”yi aldığı karara sıkı sıkıya sahip çıkması konusunda yüreklendiren can alıcı bir nokta daha vardı ki, kamuoyu onu da öğrenmekte gecikmedi.

“Adif”in kontrolündeki İspanya YHT ağının işletme rekabetine açılmasının planlandığı 14 Aralık 2020 tarihinde, kıyasıya mücadele ortamına “Ilsa” 23 tane ve “Rielsfer” 12 tane yeni YHT dizisiyle girmeyi kendi bünyelerinde karara bağlamışken, ulusal tren operatörü “Renfe Operadora” da 49 adet yeni YHT dizisini filosuna katabilmek amacıyla hükümetten “Adif” destekli acil finansal yardım talebinde bulunmaktaydı. Söz konusu talebin maliyeti, son 10 senedir ekonomisi inişli-çıkışlı bir görünüm sergilemekten kurtulamayan İspanya için “CNMC”nin gözünde oldukça ağırdı. Ayrıca, neden örneğin 29 değil de 49 yeni YHT dizisinde ısrar ettikleri hakkında “Renfe Operadora” yöneticileri “CNMC”yi inandırıcı görüş bildiremiyorlardı. Daima devlet hazinesini gözeten İspanyol Rekabet Kurulu’na göre, ulusal tren işletmecisinin isteği bilhassa ekonomik açıdan verimliliğini kanıtlayabilecek mantıklı gerekçe(ler)den alabildiğine uzaktı. Olay gitgide dallanıp budaklanıyor; “Adif” ile “Renfe Operadora” direttikçe, “CNMC” de bambaşka karşıt görüşler eşliğinde kararını var gücüyle savunuyordu. Uluslararası tarafsız demiryolu uzmanlarının çoğunun düşüncesi “CNMC”nin haklı olduğu, “Renfe Operadora”nın ise konu hakkında uzlaşmaya yanaşmayan, ihtirası bol bir tutum sergilediği şeklindeydi. Sonuçta unutulmamalıydı ki, İspanyol ulusal tren operatörü ülkenin dünyaca ünlü “Talgo” firmasına 49 trenlik yeni siparişi toplu biçimde kesin rakam olarak yapmış ve “CNMC”nin olası itiraz hakkını bir bakıma hiçe saymıştı. Bundan başka, “Renfe Operadora”nın halihazırdaki modern YHT filosunun yaş ortalaması 18 idi ve bu görece yüksek değer, onun ilgili anlaşmanın süresini 10 yıla çıkarmadaki ısrarcılığını haksız kılıyordu. Anlaşılan, hırs ve azimle dopdolu “Renfe Operadora” ailesi kıymetli YHT oyuncağını Avrupalı ray arkadaşlarıyla kolayca paylaşmak niyetinde değildi. Fakat kendisi ve “Adif” ne denli çetin cevizseler, “CNMC” de o kadar çetin cevizdi ve boyuna kamuoyunun daha fazla sorgulayıcı kesilmesine yarayacak görüşler bildirip duruyordu. Bütün bunlar yetmezmiş gibi, bir de şüphelerle sorular toplam katsayısı artma eğilimindeki COVID-19 illeti “Renfe Operadora”yı bunalttıkça bunaltmaktaydı.

“Adif”in deneyimli yöneticilerini ülkede başlayacak YHT işletmeciliği rekabeti hakkında “CNMC”yi daha can kulağıyla dinlemeye ve birazcık frene basmaya yöneltecek fikirlerin ardı arkası kesilmiyordu. İspanyol Rekabet Kurulu’nun kararını haklı gösterecek en son savları arasında “Renfe Operadora”nın “Talgo” yapımı 49 yeni YHT setini İspanya dışında diğer Avrupa ülkeleri (özellikle Fransa) demiryolu hatlarında da kullanabileceği ve bunun ona sağlayacağı ekstra/ultra avantajlara dikkati çekmesi de vardı. Ve “CNMC”, en başta söyleyeceği sanılan en önemli gerekçesini sanki özellikle en sona saklamıştı ki, o da zaten “Renfe Operadora”ya bu bir tür YHT işletmeciliği ihalesinde hem işletilecek YHT hattı sayısı hem de ilgili hatlarda günlük gerçekleştirilecek sefer sayısı hakkında göz ardı edilemeyecek bir iltimas geçilmiş olduğu realitesi idi. “Adif” yönetimi şimdi, “CNMC”nin itirazını gerek kendi gerekse de “Renfe Operadora” bünyesinde daha dikkatlice analiz etmek üzere masaya yatıracak ve konuya ilişkin savunmasını özenle hazırlarken, bir yandan da “Ilsa” ve “Rielsfera” ile birkaç gün içerisinde “çerçeve anlaşması” imzalayacak. Toplam 3 demiryolu kuruluşu “Adif”in hazırlayıp İspanyol Hükümeti’nin de onayladığı plan doğrultusunda, eğer COVID-19 da koskocaman bir engel çıkarmazsa, 14 Aralık 2020 sabahından itibaren aşağıdaki İspanya YHT hatlarında tarihsel bir demiryolu işletmeciliği rekabeti için raylarda çelik teker döndürmeye başlayacaklar:

* Madrid - Barselona - Fransız sınırı (Koridor 1),

* Madrid - Valensiya/Alicante (Koridor 2),

* Madrid - Sevilla/Malaga (Koridor 3).

Bu haftaki LOJİPORT köşe yazımın sonuna doğru ilerlerken, daha önce de belirtmiş olduğum üzere, her 3 demiryolu koridoruna ait işletmecilik hakları paketlerinin en avantajlısı “Renfe Operadora”ya ait.

“Renfe Operadora”, İspanya demiryolu şebekesindeki yolcu ve yük taşımacılığı hizmetlerinden sorumlu, sermayesinin tamamı devlete ait bir kurumdur. Söz konusu ulusal tren opeartörü ilk kez 1941 yılında “RENFE (Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles)” adıyla kurulmuş olup, 2005 senesinde İspanya’da gerçekleştirilen ulaştırma reformu neticesinde demiryolu altyapı hizmetlerinin “Adif (Administrador de Infraestructuras Ferroviarias)” isimli, yine devlet sermayeli bir kuruma devrini takiben günümüzdeki “Renfe Operadora” adını almıştır. “Renfe Operadora”, İspanya'nın birincil YHT sistemi olan AVE [Alta Velocidad Española] de dahil olmak üzere yolcu (anahat + banliyö) ve yük treni hizmetlerini yürütmektedir. Merkezi Madrid'de yer alan ulusal şirketin halen cer parkında farklı tiplerde toplam 195 adet elektrikli YHT dizisi bulunmaktadır. İspanya YHT ağının uzunluğu şu anda 3402 kilometre olup, bu bağlamda Avrupa anakarasında birinci, dünyada ise Çin’in ardından ikinci sıradadır. Hükümet, ülkede hayli olumsuz etki yaratan ve yaratmaya da devam eden koronavirüs [COVID-19] pandemisine rağmen, önceden planlanmış YHT hatlarının yapımını mümkün olduğunca aksatmamaya çalışmaktadır. İspanya’da ilk YHT seferi Nisan 1992’de “Madrid-Atocha” ve “Séville-Santa Justa” garları arasında inşa edilmiş 472 kilometre uzunluğundaki, elektrikli ve sinyalizasyonlu, çift hatlı demiryolu üzerinde gerçekleştirilmiştir. Şimdilik “Renfe Operadora” YHT dizilerine “Adif” şebekesinde izin verilen maksimum seyir sürati saatte 310 kilometredir.

Verimli günler ve gelecek pazar yine bu sütunda görüşmek üzere.