CHP'nin "Merkez Türkiye” Projesi, 21 Mayıs 2015 tarihinde tanıtıldıktan sonra birçok kişi, bu proje hakkında fikrimi ve yorumlarımı sordu. 

Öncelikle projenin tanıtımında bahsedilen örnek "üç proje" hakkında bilgi vermek isterim.

1) Güney Amerika Bölgesel Altyapıları Birleştirme Projesi (The Initiative for the Integration of the Regional Infrastructure of South America & IIRSA): 2000 yılında tanıtılan bu proje ile Güney Amerika ülkelerinin (Arjantin, Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Ekvator, Guyana, Paraguay, Peru, Surinam, Uruguay,  Venezuela) ulaştırma, enerji ve iletişim konularında ortak çalışması hedefleniyor ve 10 adet Hub (konsolidasyon) merkezi amaçlanmış. 

2) Kunming Singapur Demiryolu Projesi (Kunming–Singapore Railway): 2006 yılında aralarında Türkiye’nin de olduğu 18 Asya ve Avrupa ülkesi arasında imzalanan “Trans-Asian Railway Network” anlaşmasında gündeme gelen bu proje ile Çin’nin Kunming şehri ile Singapur ve Güney Doğu Asya ülkeleri (Kamboçya, Laos, Malezya, Myanmar, Tayland, Vietnam) arasında demiryolu hattı kurulması amaçlanmıştır. Projenin 2021 yılında bitirilmesi hedeflenmiş olup Çin ve Vietnam, Çin ve Miyenmar, Laos ve ve Vietnam hatlarının yapımı devam ediyor. 

3) İpekyolu Ekonomik Kuşak Girişimi ve 21.Yüzyıl Deniz İpekyolu Projesi (Silk Road Economic Belt and Maritime Silk Road & 21st Century Maritime Silk Route Economic Belt): Çin Lideri Xi Jinping tarafından 2013 yılının son aylarında açıklanan bu projelere göre;

• İpekyolu Ekonomik Kuşak Projesi ile Çin (Xi’an) – Orta Asya (Kazakistan) – Rusya – Avrupa (Baltık bölgesi), Çin – Orta Asya – Türkiye – Rusya (Moskova) – Avrupa (Duisburg), Çin – Orta Asya – Batı Asya – Basra Körfezi – Akdeniz ve Çin – Güneydoğu Asya – Güney Asya ve Hint Okyanusu’nu bağlayacak demiryolu hatlarının kurulması hedeflenmiştir.
• 21.Yüzyıl Deniz İpekyolu Projesi ile Çin Limanları – Güney Çin Denizi – Güney Pasifik - Hint Okyanusu – Batı Afrika - Avrupa bağlantısının kurulması (yaklaşık 40 gün) hedeflenmiştir. Bu bağlantıda Kenya’nın Mombasa ve Yunanistan’nın Pire limanları, önemlidir.

Çok araştırmama rağmen "Merkez Türkiye" Projesi'nin dokümanına ulaşamadığım için tespitlerimi ve yorumlarımı bu projenin tanıtım videosu ve Sayın Kılıçdaroğlu’nun konuşmasına göre yaptığımı belirtmek isterim. Eğer yazılı dokümana ulaşırsam gerekli değişiklikleri yapabilirim.

“Merkez Türkiye” Projesi hakkında tespitlerim ve yorumlarım aşağıdadır.

1) Yukarıdaki projeler ile Güney Amerika ülkelerinin ve Çin ve ucuz üretim yapabilen Asya ülkelerinin ürünlerinin dünyaya daha kolay sunulması amaçlanıyor. CHP’nin “Merkez Türkiye” Projesi ise Türkiye haricindeki ülkelerin uluslararası ticaretini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.

2) Bu projenin hizmet vereceği bölgelerdeki ticaret hacminin daha az olabileceğini düşünüyorum. Sayın Kılıçdaroğlu,  “…21,6 trilyon dolarlık bir ekonomiye ulaşıyoruz 4,5 saatlik bir mesafede.” demiştir. Bu, dünya toplam ticaretinin toplam değeridir.

• Çin, Avrupa Birliği ve ABD gibi dünya ticaretinin çoğunu gerçekleştiren ülkelerden “Merkez Türkiye” projesinin tanıtımında bahsedilen bazı ülkelere (Rusya,Azerbaycan, İran, Kazakistan, Türkmenistan, Irak) yapılan toplam ihracat, USD 240 Milyar (dünya ticaretinin yaklaşık 1,2%’si).
• Bu projenin hizmet vermeyi düşündüğü bölgelere yönelik toplam ticaret hacmi için benim çok iyimser tahminim, yaklaşık USD 1,25-1,5 Trilyon (diğer ülkelerin de ihracatları dahil).

3) Bu proje için seçilen yer, denizden uzak (tahminim Sivas–Malatya–Erzurum üçgeni) olması ve dökme yüklerin tekrar elleçlenmesinin zorluğu (boşaltım, yükleme, depolama vs.) nedeniyle, bu projenin konteynerize yükler için daha uygun olacağını düşünüyorum. Proje kapsamındaki bölgelerdeki bu tür yüklere yönelik ticaret hacmi ise toplam ticaret hacminin 10-15%’dir. Buna göre; projenin hizmet vereceği bölgelerin toplam ticaret hacmi, USD 150-200 Milyar olabilir. Ayrıca; bahse konu ülkelerin (Rusya,Azerbaycan, İran, Kazakistan, Türkmenistan, Irak) ihraç ettikleri ürünler, genelde dökme yük olup konteynerize olabilecek yükler azdır.

4) Azerbaycan, Bakü’ye yeni bir liman (ALYAT) yapmaktadır. Bu liman, “Merkez Türkiye” projesi kadar büyük olmasa da Çin’den gelebilecek yükler için alternatif olabilir ve bu proje için risk oluşturabilir.

5) İpekyolu Ekonomik Kuşak Projesi’ndeki Çin (Xi’an) – Orta Asya (Kazakistan) – Rusya – Avrupa (Baltık) hattının toplam süresi, 16 – 20 gün olabilir ve konteynerize yükler için 25-30% daha az taşım maliyeti olabilir. Bu hattın, Çin’den “Merkez Türkiye” Projesi kapsamındaki bölgelere 10-12 günde gitmesi muhtemeldir ve "Merkez Türkiye" Projesi için risk teşkil edebilir. 

6) 21.Yüzyıl Deniz İpekyolu Projesi kapsamında Çin, Pire ile Avrupa’ya dağıtımların demiryolu, karayolu ve Kısa Yol Denizcilik (SSS) kapsamında ufak gemilerle aktarmayı planlıyor. Ayrıca; HP ve Huawai gibi önemli firmalar, Pire’yi dağıtım merkezi yapmayı planlıyor.  Bu proje, “Merkez Türkiye” Projesi  için risk oluşturabilir. Çin ve Pire limanı ilişkisi için düşüncelerimi diğer yazılarımda okuyabilirsiniz. 

7) Çin, AB, ABD ve diğer ülkelerden gelip bahse konu ülkelere gitmesi hedeflenen yükler için çok iyi “transit rejimi” ve “gümrük formalitelerinin iyi ve sürekli uygulama pratiği” gereklidir.

8) Bir çekincem de bu proje kapsamında yüklerin depolanmasıdır. Depolama ile son alıcıya teslimat süresi kısaltılabilir ama birden fazla depolama olması nedeniyle satıcı firmalar açısından “envanter yönetimi” zorlukları (multi echelon, elleçleme hasarları, kayıplar vs.) yaşanabilir.

9) Bu proje sonunda Türkiye'de kişi başına yıllık gelirin USD 33.000 olması hedefleniyor (kişi başına  USD 2.500). Lojistik bazlı bir işin, Türkiye geneline bu kadar katma değer yaratabileceğini sanmıyorum.

Benim tahminlerime göre “Merkez Türkiye” Projesi' için beklenen gelir, sunumda belirtilen gelirden daha az olacak olmasına rağmen bu proje, doğru bir projedir. Ayrıca; HP ve Huawai gibi projeler, bu proje için fırsatlar getirebilir ve doğru olan iş modeli de buna yönelik olmalıdır. 

Ancak; bahsettiğim risklerin dikkate alınmasını tavsiye ederim.

Lojistik için yapılan yatırımlar, ülke ekonomisine önemli katkılar sağlayacaktır. Örneğin; OBAMA, ulaştırma için 500 Milyar USD ek bütçe teklifini, Şubat 2015’de kongreye sundu.

Bu proje, kim tarafından yapılırsa yapılsın, Türkiye’nin bir tedarik zinciri ülkesi olmasını sağlayabilir.

Saygılarımla, Oruç KAYA         

• Güney Amerika Bölgesel Projesinin detayları için http://www.iirsa.org/ sayfası ziyaret edilebilir.
• Kunming Singapur Projesinin detayları için www.unescap.org/our-work/transport/trans-asian-railway/about sayfası ziyaret edilebilir
• http://unctad.org/en/pages/newsdetails.aspx?OriginalVersionID=975&Sitemap_x0020_Taxonomy=Statistics;#20;#UNCTAD Home & http://stat.wto.org/CountryProfile/WSDBCountryPFView.aspx?Language=E&Country=E28%2cAZ%2cCN%2cIR%2cIQ%2cRU%2cKZ%2cTR
• atlas.media.mit.edu/en/profile/country,
• ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries
• www.chp.org.tr/Haberler/2/genel-baskan-kemal-kilicdarogluyuzyilin-projesini-acikladi-7768.aspx
• http://english.liangjiang.gov.cn/2014-03/29/content_17392940.htm
• http://english.liangjiang.gov.cn/2014-03/29/content_17392940.htm
• www.investingreece.gov.gr/default.asp?pid=127&nwslID=25&la=1&sec=6, www.investingreece.gov.gr/default.asp?pid=127&nwslID=30&sec=5&la=1, www.coscopac.com.hk/en/news.php?class_id=16&id=327&action=content
• https://www.lojiport.com/tasimaciliktan-lojistige-donusum-plani-85999yy.htm, https://www.lojiport.com/yine-cin-cin-64070yy.htm ve https://www.lojiport.com/cin-cin-8810yy.htm
• http://thehill.com/policy/transportation/231448-obama-proposes-478b-transportation-bill, http://www.dot.gov/budget/fy2016, https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/02/26/fact-sheet-president-obama-lays-out-vision-21st-century-transportation-i